Budowniczowie i narzędzia
Klasztorne budowle, w tym katedra, powstawały przy udziale zadziwiająco prostych środków i narzędzi. Cegły z palonej gliny, zaprawa murarska składająca się z wapna i białka zwierzęcego, drewniane bale pochodzące z okolicznych lasów, a do tego ręczne świdry, łopaty, kilofy - to wszystko czym dysponowali budowniczowie. Nie przeszkodziło to wznieść budowli o harmonijnych proporcjach i bardzo solidnej: w ciągu wieków nieustannej rozbudowy i przebudowy, nie ma wzmianek o żadnej katastrofie budowlanej.
Najdłuższy kościół w Polsce
Główna nawa liczy aż 107 m długości (wewnątrz 97,6 m). Czyni to Katedrę najdłuższym kościołem w Polsce i jednym z najdłuższych na świecie. Fasada z wieżami wznosi się na wysokość 46 m. Powierzchnia wnętrza liczy 2200 m kw.
Więźba dachowa
Dach Katedry wsparty jest na drewnianej konstrukcji, wykonanej z potężnych belek drewnianych. Wszystkie elementy konstrukcji połączono metodami ciesielskimi, z użyciem kołków. Krokwie więźby dachowej są całkowicie oryginalne i w całości (z wyjątkiem konstrukcji hełmów wież) pochodzą z 1580 roku.
Łęki oporowe
Wiele katedr posiada charakterystyczny system wzmocnienia murów, zwany przyporowo-łękowym. W oliwskiej świątyni zachował się on jedynie w tylnej części - reszta uległa zawaleniu w trakcie pożaru w 1577 roku. Przy odbudowie okazało się, że łęki można pominąć bez szkody dla mechaniki budowli.
Historia pisana w murach
Wielokrotne przebudowy Katedry i zmiany stylów architektonicznych są szczególnie dobrze widoczne na północnej elewacji: dostrzeżemy tu ozdoby z okresu romańskiego, podwyższenia dachu, zmianę ilości okien.
Sklepienia
Budowę sklepień w aktualnym kształcie rozpoczęto zaraz po zakończeniu wznoszenia dachów, około 1580 roku. Powstały sklepienia w nawie poprzecznej (transepcie) i głównej. Charakterystyczną, oryginalną ozdobą są pozłacane gwiazdy, niektóre na niebieskim tle.
Sygnaturki
Charakterystyczne dla budownictwa cysterskiego sygnaturki (wieżyczki z dzwonami) wzniesiono około 1600 roku. Największa, środkowa, zawiera 3 dzwony, mniejsze, posadowione na kalenicy nawy poprzecznej, po jednym. Dwa dzwony pochodzą z 1967 roku, pozostałe - zachowały się w oryginale.
Portal główny
Barokowy portal z 1688 roku pochodzi z czasów opata Michała Antoniego Hackiego. Nad zwieńczającą go tablicą znajduje się zrekonstruowana obecnie płaskorzeźba z wizerunkiem Matki Boskiej Oliwskiej.
Kruchta
Kruchta (osłaniająca północne wejście) swoim barokowym stylem nawiązuje do sąsiadującej Kaplicy Pięciu Ran, jednak powstała dopiero w 1910 roku! Wiązało się to ze zmianą funkcji kościoła z klasztornego na parafialny, aby ułatwić komunikację i wchodzenie znacznej ilości wiernych na niedzielne msze św.
Kaplica pod wezwaniem Pięciu Ran
Jej budowa rozpoczęła się w 1610 r. Aby uzyskać przejście, rozkuto jedno z gotyckich okien nawy północnej. Po zmianie funkcji kościoła z klasztornego na parafialny, umieszczono tu chrzcielnicę, przeniesioną z sąsiedniego kościoła św. Jakuba - stąd obecnie używana nazwa: Kaplica Chrzcielna.
Posadzka katedry
Posadzka w Katedrze wykonana jest z wapienia olandzkiego. Zastosowanie tego właśnie materiału związane jest z rozwojem... morskiej wymiany handlowej. W okresie XIV-XVII wieku, kamień ten sprowadzano ze Skandynawii jako „ładunek powrotny” - wypełnienie ładowni ciężarem zapewniało stateczność statkom handlowym.
Fundamenty
Ogromny ciężar budowli wsparty jest na fundamentach, wykonanych z olbrzymich granitowych głazów narzutowych - stosunkowo łatwo dostępnych w polodowcowym obszarze Pomorza Gdańskiego.
Podnoszenie terenu
Do wnętrza Katedry od strony wejścia głównego prowadzą schody - różnica poziomów między powierzchnią placu a podłogą wynosi ponad 1 m. To efekt nawarstwiania się przez stulecia osadów i gruzu, które z czasem spowodowały podniesienie terenu.
Dźwig budowlany
Na poddaszu Katedry zachowały się pozostałości dźwigu. Służył on do transportu materiałów budowlanych na poddasze, . Napędzany był prawdopodobnie przez zwierzęta. Ramię dźwigu wysuwane było przez małe okno w ścianie szczytowej, a przez okno poniżej wciągane były materiały.
